Eamonn Butler đã viết được một tác phẩm dẫn nhập đáng khâm phục và đầy sức thuyết phục về cuộc đời và tư tưởng của Adam Smith, giúp mọi người hiểu được thực chất tư tưởng của Adam Smith là gì.

***

Đôi dòng giới thiệu về Adam Smith:

Adam Smith (1723-1790), một nhà triết học và kinh tế học nổi tiếng người Scotland, nổi tiếng với tác phẩm An Inquiry into the Nature and Causes of The Wealth of Nations (Tìm hiểu về bản chất và của cải của các quốc gia) (1776), một trong những tác phẩm có ảnh hưởng nhất từng được viết ra từ xưa đến nay. Smith, dựa trên nhận thức hoàn toàn mới về cách thức hoạt động của xã hội hiện đại, đã đưa tư duy của chúng ta về đời sống kinh tế từ hình thức cổ đại đến một hình thức khác hẳn.

Đôi dòng giới thiệu về tác giả:

Tiến sĩ Eamonn Butler là Giám đốc Viện Adam Smith, một cơ quan nghiên cứu (think tank) có nhiều ảnh hưởng, từng chấp bút cho một loạt chính sách nhằm thúc đẩy sự lựa chọn và cạnh tranh trong việc cung cấp các dịch vụ trọng yếu. Ông có bằng kinh tế học, triết học và tâm lí học và đã bảo vệ luận án tiến sĩ triết học (PhD) tại trường đại học St Andrew vào năm 1978. Trong những năm 1970 ông còn nghiên cứu các vấn đề về hưu bổng và chăm sóc sức khoẻ cho Hạ viện Mỹ ở Washington, DC. Sau khi quay lại Anh, ông giữ chân biên tập viên tạp chí British Insurance Broker, rồi trở thành giám đốc Viện Adam Smith, mà ông đã góp công thành lập. Tiến sĩ Butler là tác giả của khá nhiều cuốn sách và bài báo viết về lí thuyết và hoạt động kinh tế, cũng như đồng tác giả của khá nhiều tác phẩm về trí thông minh và kiểm tra chỉ số thông minh (IQ).

Trích lời nói đầu:

Eamonn Butler đã viết được một tác phẩm dẫn nhập đáng khâm phục và đầy sức thuyết phục về cuộc đời và tư tưởng của Adam Smith. Đây là tác phẩm dẫn nhập ngắn và hay nhất mà tôi từng biết, nó sẽ giúp mọi người hiểu được thực chất tư tưởng của Adam Smith là gì.

Eamonn Butler tránh xa những cuộc bút chiến về kinh tế chính trị học của Adam Smith mà người ta đã viết rất nhiều suốt bao năm qua. Cuốn sách này, viết về con người và tác phẩm của Adam Smith, là một sự đánh giá chính xác công trình tổng hợp có một không hai của ông về sự tiến hoá của xã hội Anh cho đến giữa thế kỉ XVIII.

Tác phẩm The Theory of Moral Sentiment (Lí thuyết về cảm nhận đạo đức), ít được biết đến hơn được xuất bản mười bảy năm trước khi cuốn An Inquiry into the Nature and Causes of The Wealth of Nations (Của cải của các quốc gia) xuất hiện. Người ta đã cho rằng trong giai đoạn đó Smith đã chuyển từ quan niệm cho rằng lòng nhân từ là động cơ hành động của con người sang quan niệm cho rằng tính tư lợi phi đạo đức mới là động cơ đích thực. Nhưng từ những ghi chép của những sinh viên vô danh trong các năm 1762-1763, chúng ta biết rằng phần lớn các bài giảng của Smith đã tái xuất hiện gần như nguyên văn trong tác phẩm Của cải của các quốc gia, xuất bản vào năm 1776. Ông xuất bản các bài giảng (1751-1764) dưới tên gọi là Lí thuyết về cảm nhận đạo đức vào năm 1759. Như vậy là Adam Smith không có những quan điểm trái ngược nhau về động cơ của con người.

Smith là nhà luân lí học. Trong thế kỉ XVIII kinh tế học chưa trở thành ngành học riêng biệt, mãi đến thế kỉ XIX nó mới trở thành một ngành học mới. Đúng là đã có rất nhiều tác giả, cả trước đây lẫn hiện nay, viết về kinh tế (Đại học Yale lưu trữ mấy ngàn tác phẩm viết từ thế kỉ XVI đến thế kỉ XVIII), và một số người đã có đóng góp đối với môn kinh tế học, nhưng không có ai khảo sát một cách qui mô và theo kiểu như Smith đã làm.

Trước Smith, môn kinh tế chính trị học tập trung vào việc làm giàu cho hoàng đế và quốc gia bằng những thỏi vàng và bạc để tài trợ cho những cuộc chiến tranh ở nước ngoài. Của cải của các quốc gia tập trung chú ý vào việc làm giàu cho người tiêu thụ thông qua “sản phẩm hàng năm của đất đai và sức lao động”. Đấy không chỉ là một cuốn sách giáo khoa thông thường, đây là một tác phẩm chú tâm thảo luận về bản chất của của cải và những nguyên nhân làm cho của cải gia tăng.

[…]

Của cải của các quốc gia đã giáng một đòn chí tử vào “những nguyên tắc của môn kinh tế chính trị học” trọng tiền thời ông, khi những nguyên tắc này tiến hóa cùng với sự  phục hồi của châu Âu sau vụ sụp đổ của đế chế La Mã và sự thoát thai của những quốc gia dân tộc kéo dài suốt một ngàn năm từ chế độ phong kiến và các sứ quân.

[…]

Trí tuệ của ông không phải ở chỗ phát minh ra sự phân công lao động – “vinh quang” này thuộc về Plato, còn ở thời “hiện đại” thì thuộc về Sir William Petty (1690) – mà ở chỗ nhận ra ý nghĩa của nó như là phương tiện lan truyền của cải đến phần đông dân cư chứ không phải chỉ cho những người giàu có nhất, và làm cho tất cả mọi người đều trở thành giàu có sau một vài thế hệ.

Điều đó lại đưa ông đến những câu hỏi như: Nếu phân công lao động là then chốt thì cái gì sẽ làm gia tăng sản lượng, phần đóng góp của mỗi người được quyết định như thế nào, và quan trọng là, đâu là chướng ngại vật trên đường dẫn tới sự giàu sang? Trong cú nhảy từ mô tả sang phân tích vấn đề, ông đã đặt nền móng cho một môn khoa học mới về kinh tế.

[…]

Hầu như tất cả những cái gọi là lạc đề và giải thích cụ thể những điều được cho là nguyên nhân làm cho Của cải của các quốc gia  có vẻ  “khó hiểu” và “không liên quan” đến độc giả thời nay là do người ta đã không hiểu ý định của ông. Ông không phải là tác giả của một cuốn sách viết về “những nguyên tắc của kinh tế học” với văn phong hiện đại - thời Smith còn sống chưa có môn học như thế. Ông chỉ viết một bản thu hoạch về quá trình tìm tòi của mình về ý nghĩa thực sự của cải của quốc gia, cái gì làm cho của cải gia tăng và thúc đẩy xã hội tiến tới thịnh vượng cũng như nguyên nhân làm cho xã hội không thể tiến bộ được. Cuốn sách của ông đã được xuất bản đúng lúc. Đấy chính là thiên tài của ông và cũng là di sản ông để lại cho chúng ta. Cuốn sách của Eamonn Butler là cơ hội tốt nhất để bạn hiểu tại sao lại như thế.

Gavin Kennedy[1]

[1] Gavin Kennedy là Giáo sư danh dự của đại học Heriot-Watt University và tác giả cuốn Adam Smith’s Lost Legacy, published by Palgrave Macmillan in 2005.