Hàng nghìn người đã sống mà không có tình yêu - không một ai sống mà không có nước.

(W. H. Auden)

Tại sao một số khu vực nổi tiếng là ẩm ướt của chúng ta lại khô hạn, trong khi lũ lụt nghiêm trọng lại diễn ra ở các khu vực nổi tiếng là khô hạn? Tại sao nước lại đang được biến thành một loại hàng hóa đắt đỏ chẳng kém gì dầu khí, và tại sao nó lại đang ở đỉnh điểm của tranh chấp? Chúng ta - mỗi cá nhân, và tập thể - có thể đưa ra giải pháp gì? Đây là một trong số các câu hỏi đã khiến tôi tò mò, mà cuốn sách này hi vọng có thể sẽ tìm được câu trả lời. 

Điểm khởi đầu của công cuộc đi tìm lời giải đáp nằm ở một sự thật đơn giản và hiển nhiên: trái đất chứa một lượng nước như từ trước đến giờ vẫn vậy - khoảng 332,5 triệu dặm khối H₂O - nhưng số người sử dụng nó, cách họ sử dụng, và nơi họ sử dụng đang thay đổi một cách kinh hoàng. Dù nước là dạng vật chất phổ biến nhất trên hành tinh (chiếm 71 phần trăm trái đất), 97 phần trăm lượng nước lại quá mặn để tiêu thụ. Chỉ 3 phần trăm lượng H₂O trên thế giới là nước ngọt, và hầu hết bị đóng băng: chỉ 0,3 phần trăm có thể tiếp cận và đủ sạch cho con người sử dụng.

Chúng ta tái chế và tái sử dụng nước, nhưng chúng ta làm vậy càng nhiều, nguồn nước của chúng ta lại càng “kiệt sức” và càng chứa nhiều muối, kim loại, hóa chất, và các hạt vật chất khác. Nên nước là nguồn tài nguyên có hạn. Cũng là nguồn tài nguyên căn bản.

Trong khi vi khuẩn có thể sống hàng thế kỉ mà không cần nước, và các loại rùa sa mạc có thể sống hàng năm mà không cần uống một giọt nước, những con lạc đà cũng có thể đi trên sa mạc suốt sáu tháng mà không cần nước, thì tất cả các thể sinh vật khác lại cần nước để hình thành dinh dưỡng, sinh đẻ và di chuyển. Con người là những sinh vật lệ thuộc đặc biệt vào nước; thậm chí, bạn có thể nói nước là thứ định hình chúng ta. Bào thai người phát triển trong dịch màng ối. Trọng lượng cơ thể người trưởng thành có khoảng 70 phần trăm là nước (khoảng 15 galông). Xương người có 22 phần trăm là nước. Lượng nước trong não là 75 phần trăm, trong máu là 82 phần trăm, và phổi là 90 phần trăm. Nước đưa ôxy đến các tế bào, cho phép chúng ta thở, bôi trơn các khớp, giúp hạ nhiệt bằng cách đổ mồ hôi, hỗ trợ tiêu hóa, và thải chất độc. Con người có thể sống một tháng mà không có thức ăn, nhưng đa số chỉ có thể tồn tại vài ngày khi không uống nước.

Nhưng con người lại có xu hướng không để tâm đến nước. Chúng ta vô tình làm ô nhiễm nước, định giá nước quá rẻ, và lấy nước quá nhiều quá nhanh từ môi trường - thường vì các lợi ích ngắn hạn. Hậu quả là nước ngọt đã trở thành nguồn tài nguyên bị đánh giá thấp nhất trên trái đất. Kể từ Copernicus, các nhà kinh tế và triết học gia đã nhận thấy rằng, dù không vật chất nào quý hơn nước, nhưng nước lại miễn phí. Trong cuốn Tài sản của các quốc gia, Adam Smith đã gọi đây là “nghịch lí kim cương - nước” (hay còn gọi là “nghịch lí giá trị”): trong khi nước là yếu tố căn bản của sự sống, thì kim cương vốn chỉ có giá trị thẩm mĩ lại đắt hơn bội phần. Ấy là đến khi nguồn nước cạn kiệt và người dân bắt đầu hoảng loạn. Đến khi đó, loài người sẽ làm bất cứ điều gì để có nước. Như Benjamin Franklin ghi nhận: “Khi giếng cạn, chúng ta mới biết giá trị của nước”.

Dù chưa cạn kiệt nguồn nước, chúng ta cũng đang lãng phí, gây ô nhiễm, và quản lí nước một cách sai lệch. Tình trạng ấy không thể kéo dài.

Nhưng không phải tất cả mọi tin tức đều xấu. Chúng ta đang học cách sử dụng nước hiệu quả hơn. Chúng ta đã bắt đầu làm sạch các vùng đất trũng, các con lạch và các hồ nước lớn bị ô nhiễm. Chúng ta đã tháo các con đập khỏi sông, giúp khôi phục lại lượng cá suy giảm và làm khô cạn các vùng đồng bằng ngập lụt do nước lũ tạo thành. Trong khi nhiều bang đã đưa nhau ra tòa kiện cáo vì quyền sử dụng nước, nhiều bang khác đã lập thỏa thuận để chia sẻ nguồn nước. Bị thúc giục bởi tính tất yếu, chúng ta đã học cách trữ nước dưới lòng đất, và biến nước biển, hay thậm chí là nước thải của người, thành nước uống.

Mỗi động thái là một bước tiến đáng kể để cùng nhau đi đúng hướng, cho thấy sự nhận thức ngày càng tăng, rằng nước có thể uống sẽ là một trong những vấn đề cốt lõi của thế kỉ hai mươi mốt.

Một khi bắt đầu để ý đến nước, bạn sẽ thấy nó là chủ đề rộng lớn và không ngừng thay đổi, một chủ đề bao quát từ phân tử học đến tầm vũ trụ. Dù cuốn sách này không phải là một cuốn bách khoa từ điển, nhưng cũng cố để miêu tả một vài thử thách đáng kể nhất về tình trạng nước hiện nay, và đề cập đến những nhận định được cho là những thử thách phải đối mặt trong vài thập niên tới. Từ độ an toàn của nước uống, đến sự gia tăng của các vùng chết do lượng nitơ quá cao, độ mong manh của những đường hầm nước và những con đê, đến sự phát triển chóng mặt của các đường ống nước, mâu thuẫn về thực trạng tư nhân hóa và nước đóng chai, “các cuộc chiến tài nguyên” xung quanh nguồn nước, và những phát minh có thể cứu chúng ta khỏi chết chìm hoặc chết khát. Cuốn sách sẽ giải thích lí do vì sao chúng ta lại đứng trước ngã rẽ quan trọng này, và vạch ra tầm nhìn cho những việc phải làm từ đây.

Các nhà khoa học, các chuyên gia hoạch định chính sách, và những người tiên phong mà tôi đã gặp trên “chiến tuyến” của “khủng hoảng nước ngày càng đáng ngại” đang tìm cách định nghĩa lại mối quan hệ của chúng ta với H₂O: nước được quản lí như thế nào, khi nào và được sử dụng ở đâu, ai sử dụng, sử dụng với lượng bao nhiêu là bền vững, và tại sao chúng ta sử dụng nước. Cuốn sách này nói về các giới hạn - và tiềm năng - của yếu tố con người khi nói về nước, một loại vật chất không màu, không mùi, và không vị, đang định nghĩa cuộc sống.

KỈ NGUYÊN KHÔ HẠN (Số phận nguồn nước ngọt trong thế kỉ XXI) sẽ đề cập đến tất cả những vấn đề trên.