1. Tác phẩm

Từ khi đưa ra luận thuyết loài người có tổ tiên là loài khỉ không đuôi vào năm 1859, Darwin đã làm rung chuyển cả thế giới Khoa học lẫn Tôn giáo. Dần dần thì cũng ngày càng ít người tin rằng chúng ta được Thượng đế tạo ra một cách đặc biệt. Còn cái phần đại đa số kia tuy vẫn tự coi mình là một động vật cao cấp nhưng trong thâm tâm thì vẫn nghĩ rằng chúng ta - người, có ngôn ngữ, chữ viết và biết chế tạo ra đủ mọi thứ, là khác xa lắm, đặc biệt lắm, so với cả tổ tiên của mình - loài tinh tinh. Thực tế không hẳn như vậy. Nhìn bề ngoài, khi không có thứ gì che đậy trên người và không nói, không làm việc, chỉ ăn và đùa nghịch, thì chúng ta chẳng khác lắm so với hai loài tinh tinh khác, (một ở Zaire, một ở châu Phi) mà Jared Diamond gọi nửa thật nửa đùa là loài tinh tinh thứ ba. Nhìn bề trong, sự giống nhau giữa người và tinh tinh còn có vẻ thuyết phục hơn: bộ gen người khác bộ gen tinh có 2%.

Tuy nhiên, chỉ với 2% khác biệt về gen ấy đã đủ cho loài người, trong một khoảng thời gian vô cùng ngắn ngủi so với lịch sử phát triển của mình (khoảng 10 nghìn năm so với hàng triệu năm), đã chứng tỏ được  một đặc tính vượt trội của mình với tư cách chủ nhân của nền văn minh nhân loại, độc nhất vô nhị không những trên đất, mà rất có thể (có thể thôi) là trong cả vũ trụ mênh mông huyền bí này.

Cuốn sách không trình bày sự tiến hóa của loài người chủ yếu từ góc độ các công cụ lao động và hóa thạch (xương) như các nhà nhân chủng học và khảo cổ học thường làm; mà đi sâu hơn vào các khía cạnh khác như vòng đời của con người, địa lý nhân học, ảnh hưởng của con người lên môi trường và ngược lại.v.v... Sau khi nghiên cứu cơ sở sinh học đã khai hóa nên văn minh nhân loại, Jared Diamond lần lượt khảo sát những đặc  điểm văn hóa phân biệt con người với động vật (ngôn ngữ, văn học, nghệ thuật, khoa học, công nghệ...) và những nguy cơ có thể dẫn đến sự diệt vong của loài người (xu hướng tàn sát lẫn nhau giữa các nhóm người và xu hướng đối xử ngày càng tàn bạo đối với thiên nhiên môi trường).

Thông điệp quan trọng nhất mà cuốn sách gửi đến mọi người trên toàn thế giới là: Hãy cảnh giác; loài người đang tự tăng tốc đến sự diệt vong! Jared Diamond cho rằng rằng hãy còn kịp để loài người thức tỉnh và tự cứu lấy mình, ông nói: “Tôi hẳn đã không viết cuốn sách này nếu nghĩ rằng nguy cơ đó còn xa, nhưng tôi cũng sẽ không viết cuốn sách này nếu tin rằng chúng ta sắp đến ngày tận thế”.

2. Tác giả

Lần lượt vào các năm 1992, 1997 và 2005, xuất hiện ba cuốn sách rất hay của cùng một tác giả nổi tiếng, Jared Diamond: Loài tinh tinh thứ ba, Súng vi trùng và thép, Sụp đổ. Cả ba cuốn sách này đã được NXB Tri thức xuất bản trong chương trình “Tủ sách tinh hoa tri thức thế giới” với sự bảo trợ của Quỹ Dịch thuật Phan Chu Trinh, năm 2007.

Jared Diamond là ai? Và ba cuốn sách trên hay ở chỗ nào là nội dung của bài giới thiệu này.

Jared Diamond sinh năm 1937 tại Boston, Mỹ, trong một gia đình mẹ là giáo viên ngôn ngữ học, bố là bác sỹ. Từ nhỏ, ông đã ưa được đắm mình trong thiên nhiên và say mê quan sát. Khuynh hướng nghiên cứu sinh học - địa lý - môi trường của ông đã được hình thành từ rất sớm cùng với năng khiếu bẩm sinh về ngoại ngữ. Khi tốt nghiệp đại học, ông đã có thể sử dụng thông thạo 7 thứ tiếng và vào năm 2005, ông đang học ngoại ngữ thứ 12 .Ông bảo vệ luận án Tiến sỹ Sinh lý học thực nghiệm vào năm 1962 và sau đó trở thành Giáo sư Sinh lý học ở Đại học California. Từ năm 1976, ông dấn thân vào một lĩnh vực hoàn toàn mới là viết các bài báo phổ biến khoa học để từ đó hình thành nên một Jared Diamond tiêu biểu cho nền văn hóa thứ ba - văn hóa phổ biến tri thức khoa học chuyên sâu cho cộng đồng - bằng cách thu thập, hệ thống và giải thích những thông tin và tri thức chọn lọc trong lĩnh vực sinh học, địa lý, sử học, môi trường, v.v… trong các tác phẩm của mình; cũng giống như nhà khoa học Mỹ gốc Việt Trịnh Xuân Thuận đã làm trong lĩnh vực vũ trụ và thiên văn học trong các tác phẩm Giai điệu bí ẩn, Hỗn độn và Hài hòa, v.v…

Các tác phẩm chính mà Jared Diamond đã được viết từ sau năm 1985, khi ông được nhận giải thưởng (dưới dạng học bổng) của Quỹ học thuật MacArthur giành cho những nhà khoa học có tiềm năng đặc biệt để cống hiến cho nhân loại. (Năm 1985 được trao cho 25 người với trị giá 45.000 USD/năm liên lục 5 năm liền mà không hề có bất kỳ sự ràng buộc nào!) Ông được đề cử giải thưởng Pulitzer cho loại sách về người thật việc thật và hai lần đoạt giải sách khoa học Phi Beta Kappa.

Jared Diamond là một tấm gương mẫu mực về sự học hỏi chuyên cần, lao động sáng tạo và ý thức trách nhiệm xã hội để tất cả chúng ta noi theo, trước hết bằng cách đọc các tác phẩm của ông và rút ra cho mình những bài học bổ ích.