LỜI NÓI ĐẦU

Đặc tính của con người trong các xã hội văn minh từ những thời đại cổ xưa nhất tới nay là ngoài việc mưu sinh và tích lũy của cải vật chất, họ luôn mong muốn sự tôn trọng của xã hội. Trong quá khứ, khát vọng ấy được toại nguyện qua việc giành được những danh tước quý tộc, đại quý tộc khác nhau, các chức sắc giáo hội, các tước hiệu hiệp sỹ và giáo đoàn, các huân huy chương dũng sỹ v.v... Ngày nay, nó được biểu hiện dưới dạng các cấp học vị như Tiến sỹ khoa học, Tiến sỹ, Tiến sỹ danh dự, Viện sỹ Hàn lâm - ở đây chỉ xin lấy ví dụ trong giới khoa học. Nhưng có thể kể đến các nhà vô địch Thế vận hội, các giải Oscar của giới nghệ sỹ, những người chinh phục các đỉnh cao và độ sâu - niềm khát khao chiến thắng vô hạn nhiều khi kích thích họ lập nên những kỳ tích ngoài sức tưởng tượng. Tuy nhiên, so với tất cả, chắc không một ai có thể hoài nghi: giải Nobel ở tầm cao hơn hẳn tất cả các danh hiệu, phần thưởng, học vị khoa học và các tước hiệu khác.

Giải thưởng Nobel, hiển nhiên là sự thừa nhận uy tín khoa học tầm cỡ thế giới không chỉ đối với cá nhân người được trao giải, mà đối với cả dân tộc. Mặc dù trên thế giới rất nhiều viện hàn lâm khoa học, các trường đại học lâu đời, các hiệp hội khoa học, các tổ chức quốc tế, thậm chí cả các quỹ do tư nhân sáng lập, hằng năm hoặc định kỳ đều trao nhiều giải thưởng công nhận các kết quả nghiên cứu, các công trình khoa học, sự nghiệp cả cuộc đời...- phần lớn các giải thưởng đều kèm theo tiền thưởng đáng kể -, nhưng giải thưởng tầm cỡ nhất vẫn là giải Nobel. Gần một trăm năm nay, giải thưởng thường niên này đã trở thành biểu tượng của sự vinh danh cao quý nhất, nó biểu trưng cho cấp bậc khoa học cao nhất, chỉ những người xuất chúng nhất mới có khả năng vươn tới. Vậy nên, trong đội ngũ hùng hậu các phòng thí nghiệm và các lò chuyên môn, bên cạnh nỗ lực đạt được mục tiêu nghiên cứu sớm nhất, dù không công khai, vẫn diễn ra sự ganh đua lành mạnh để giành ngôi vị dẫn đầu, mà một trong những yếu tố khích lệ là việc giành giải Nobel.

Chúng ta, những người Hungary, có quyền tự hào, vì dân tộc nhỏ bé của chúng ta đã đóng một vai trò nổi bật trong sự phát triển của nền khoa học tự nhiên toàn cầu, vì trí tuệ xuất sắc của chúng ta có mặt trên nhiều đài vinh danh khoa học. Phải tốn nhiều giấy mực để liệt kê hết những người Hungary xuất chúng - những bác sỹ, các nhà toán học, vật lý, hóa học, sinh học, thiên văn học và địa chất học - bằng những phát minh, sáng chế, những cải tiến kỹ thuật của mình, đã thúc đẩy sự phát triển của nhân loại. Chưa kể tới các nhà sư phạm, các giáo sư xuất sắc người Hungary, bằng sự nghiệp đào tạo tại các trường đại học danh tiếng trên thế giới, đã tác động tích cực tới sự phát triển của các ngành khoa học tự nhiên. 

Có một sự thật đáng tiếc: trong thế kỷ XX, phần đông các nhà khoa học Hungary đạt được những thành quả tầm cỡ thế giới ở nước ngoài, sau khi đã rời khỏi Tổ quốc mình. Có những người ra đi vì lý do chính trị; sau khi Hitler lên cầm quyền, chủ yếu các nhà khoa học gốc Do Thái và những người phê phán tư tưởng của chủ nghĩa phát xít đã bỏ ra nước ngoài. Sau sự biến năm 1956, làn sóng di tản lại gây chảy máu chất xám đáng kể. Sự di cư vì những lý do phi chính trị trước hết phải kể tới sự thiếu vắng những điều kiện nghiên cứu khoa học phù hợp ở trong nước. Những phòng thí nghiệm trang bị trình độ cao, những tập thể khoa học ­­­- chuyên môn, những trường đại học nước ngoài đã cuốn hút các chuyên gia giỏi về lý thuyết nhưng không thể tiếp tục phát triển trong môi trường nội địa. Trong số đông những người đoạt giải Nobel của chúng ta, duy nhất có Szent-Györgyi Albert nhận giải thưởng cao quý này khi còn ở Hungary, nhưng gần một thập kỷ sau đó, ông cũng buộc phải ra nước ngoài.

Đây là một trong những nguyên nhân giải thích tại sao những nhân vật xuất chúng này, cho tới hôm nay, chưa hiện hữu ở mức độ cần thiết trong tâm thức dân tộc Hungary. Hiển nhiên, bộ máy tuyên truyền trước đây không vinh danh những thành tựu khoa học của phương Tây, đặc biệt những kết quả của các nhà khoa học lưu vong. Cách làm phổ biến nhất là báo chí trong nước lờ tịt không đếm xỉa gì đến thành tích của các nhà khoa học lưu vong, ngay cả các tạp chí chuyên môn cũng chỉ miễn cưỡng thông báo cụt lủn mỗi khi có một thành tựu dù rất quan trọng. Trên lĩnh vực này, sự thay đổi thể chế chính trị đã mang lại những thay đổi căn bản. Nhiều nhà khoa học đã về thăm đất nước, tổ chức các buổi thuyết trình, là khách mời danh dự trong các kỳ họp của Viện Hàn lâm, họ được phong hàm Tiến sỹ danh dự, được nhận các giải thưởng nhà nước cao quý. Rất tiếc, phần đông trong số họ không còn được chứng kiến sự tôn vinh của xã hội trong nước, nhưng sự nghiệp và di sản tinh thần của họ đã được đưa lên vị trí xứng đáng trong lịch sử khoa học Hungary.

Trong cuốn sách khiêm nhường mà độc giả quý mến đang có trên tay, chúng tôi giới thiệu những người Hungary hoặc gốc Hungary đã đoạt giải Nobel. Trong phần phụ lục, chúng tôi còn nói tới những nhân vật được đề cử giải thưởng này, cũng như những người đáng ra phải được trao giải do những thành quả họ đạt được. Trước hết, tôi muốn dành cuốn sách này cho tuổi trẻ học đường. Hy vọng các bạn tìm thấy những tấm gương về lòng kiên nhẫn, sự bền bỉ, tính tỷ mỉ và chính xác - những yếu tố bảo đảm của tất cả mọi thành công. Hy vọng các bạn sẽ tự hào về những bậc tiền bối vĩ đại, để có thêm sức lực đi tiếp con đường họ đã đi, đặng đạt tới những tri thức chỉ có thể chiếm lĩnh bằng nhiều nỗ lực và hy sinh, nhưng nó sẽ bù đắp xứng đáng cho các bạn.

Bödők Zsigmond